พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ

“ที่ท่านทั้งหลายได้มีโอกาส ได้เข้าร่วมในพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาวขวัญในวันนี้ ซึ่งถ้าคิดไปก็เป็นสิ่งที่น่าอัศจรรย์เพราะว่าทั่วโลกนี้ดูเหมือนจะมีแต่เมืองไทยที่มีพิธีของส่วนกลาง เพื่อเป็นสิริมงคลแก่เกษตร…”
“ชาวนาเกษตรกรทั้งหลายย่อมทราบดีว่าความเป็นมงคลนี้สำคัญยิ่งในการปฏิบัติงานของการเกษตร เพราะว่าเกษตรกรย่อมต้องอาศัยปัจจัยต่างๆ ที่จะทำให้การเพาะปลูกหรือกิจกรรมของตนมีความผาสุกก้าวหน้าได้ การที่ทำอะไรที่เป็นมลคลนี่้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งทำให้เกิดกำลังใจ เพราะว่าคนเราถ้าร่วมจิตร่วมใจกันก็เกิดเป็นพลังอย่างสูง…”
พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ  เป็นการรวมพระราชพิธี 2 พิธีเข้าด้วยกัน คือ
1. พระราชพิธีพืชมงคล ซึ่งเป็นพิธีสงฆ์ ประกอบพระราชพิธีวันแรกในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม  กับ
2. พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญหรือเรียกสั้น ๆ ว่า พิธีแรกนา เป็นพิธีพราหมณ์ จะประกอบพระราชพิธีในวันรุ่งขึ้น ณ มณฑลท้องสนามหลวง
พระราชพิธีนี้จะกระทำในเดือนหก แต่จะเป็นวันใด โหรหลวงจะคำนวณฤกษ์เป็นพิเศษตามตำราทางจันทรคติ แล้วสำนักพระราชวังจะได้ลงไว้ในปฏิทินหลวง พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญเป็นพระราชพิธีเพื่อความเป็นสิริมงคลแก่พืชพรรณต่าง ๆ เพื่อความเจริญแห่งพืชผล และเป็นการบำรุงขวัญและจิตใจแก่เกษตรกร ให้มีความมั่นใจในการเพาะปลูก พร้อมทั้งเตือนให้เกษตรกรเริ่มการเพาะปลูกได้แล้ว
พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เป็นพระราชพิธีที่มีมาตั้งแต่สมัยโบราณหลายพันปีแล้ว และมีในหลายชาติ เช่น จีน อินเดีย เป็นต้น สำหรับประเทศไทยมีมาตั้งแต่กรุงสุโขทัยตามหลักฐานในหนังสือเรื่องนางนพมาศ สมัยกรุงศรีอยุธยาที่ได้ระบุไว้ในกฎมณเฑียรบาลและได้ปฏิบัติกันมาจนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ แต่ในสมัยรัชกาลที่ 1, 2 และ 3 มีแต่พิธีพราหมณ์ เรียกว่า จรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ไม่มีพิธีสงฆ์ จนถึงรัชกาลที่ 4 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดพิธีสงฆ์เพิ่มขึ้น เรียกว่า “พืชมงคล” และเรียกชื่อรวมว่า “พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ” พระราชพิธีนี้ได้กระทำเต็มรูปบูรพประเพณีครั้งสุดท้ายในปี พ.ศ. 2479 แล้วได้ว่างเว้นไปจนกระทั่งปี พ.ศ. 2503 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการฟื้นฟูพระราชประเพณีขึ้นใหม่ และได้กระทำติดต่อกันมาทุกปีจนถึงปัจจุบัน
ในปี พ.ศ. 2508 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรมีพระราชกระแสให้ปรับปรุงพิธีการบางอย่างให้เหมาะสมกับยุคสมัย และเสด็จพระราชดำเนินมาเป็นองค์ประธานในพระราชพิธีนี้ทุกปี  ในปีพ.ศ. 2509 คณะรัฐมนตรี ได้มีมติให้วันพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ เป็นวันเกษตรกร ประจำปีด้วย
Scroll to Top