ประเพณีและวัฒนธรรมข้าวในประเทศไทยมีหลากหลายมิติ ในสังคมไทยที่แผ่นดินอุดมสมบูรณ์ ข้าวไม่ใช่เป็นเพียงอาหารหลักที่สำคัญและส่งเสริมเศรษฐกิจเท่านั้น หากเป็น “ตัวตน” และ “ทุนเดิม” ของสังคมไทยมานับพันๆ ปี

เพราะข้าวมีความสำคัญยิ่งยวดต่อชีวิตชาวไทย ข้าวจึงเป็นบ่อเกิดแห่งความเชื่อที่หยั่งรากลึกไปจนถึงลัทธินับถืออำนาจแห่งธรรมชาติในสมัยก่อนประวัติศาสตร์ แล้วคลี่คลายเป็นการรับนับถือเทพเจ้าหลังการรับอารยธรรมอินเดีย ดังพบในเรื่องศรัทธาต่อแม่โพสพ ความเชื่อเกี่ยวกับข้าวได้ก่อให้เกิดแนวปฏิบัติและประเพณีพิธีกรรมนานัปการ ส่วนใหญ่เพื่อให้ชาวนาอุ่นใจว่าข้าวในนาของตนจะงอกงาม อยู่รอดปลอดภัย ให้ผลผลิตดีในแต่ละรอบของการทำนาแม้ในสังคมปัจจุบันที่วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมีคำอธิบายเรื่องปรากฏการณ์ตามธรรมชาติได้เกือบทุกอย่าง ประเพณีพิธีกรรมอันเนื่องด้วยความเชื่อเกี่ยวกับข้าวจำนวนหนึ่งที่สืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคนก็ยังคงดำรงอยู่เพื่อเป็นสิ่งบำรุงขวัญและกำลังใจให้ทั้งผู้ผลิตและผู้บริโภคข้าว